گرفتار افسردگي شديد مي شوند. اين عارضه، اختلال عاطفي فصلي يا به طور خلاصه SAD نام دارد.
افرادي که دچار اين اختلال هستند، احساس افسردگي، تحريک پذيري و خستگي مي کنند. در اغلب موارد، اين گونه بيماران با ترکيبي از نوردرماني و داروهاي ضدافسردگي درمان مي شوند امّا پژوهش ها نشان داده است که روش هاي رفتاري-شناختي نيز در درمان اين اختلال مؤثرند.
اختلال عاطفي فصلي چيست؟
اين اختلال، نوعي افسردگي است که در طول ماه هاي زمستان بروز مي کند. شکل خفيف تري از اختلال عاطفي فصلي ( SAD )، با نام «افسردگي زمستان» شناخته مي شود.
نشانه هاي SAD از اواخر پائيز و هنگامي که مدّت روشنايي روز کمتر مي شود (يا به اصطلاح، روزها کوتاهتر مي شوند) بروز مي کند و تا اواخر زمستان و اوايل بهار پابرجا مي ماند.
چه کساني دچار اختلال عاطفي فصلي مي شوند؟
70 تا 80 درصد مبتلايان به اختلال عاطفي فصلي را زنان تشکيل مي دهند. اين اختلال بيشتر در مناطقي از کره زمين که داراي عرض جغرافيايي بالاتري هستند و نور آفتاب کمتري دارند وجود دارد. برخي از افرادي که در دفاتري کار مي کنند که دسترسي کمتري به نور طبيعي دارند، ممکن است اين اختلال را در تمام طول سال تجربه کنند.
چه چيزي باعث اختلال عاطفي فصلي مي شود؟
هنگامي که نور از طريق چشم ها عبور مي کند و به مغز مي رسد، سروتونين ( Serotonin ) آزاد مي شود. در طول پاييز و زمستان، روشنايي روز کمتر از بهار و تابستان است و اين امر باعث پائين آمدن سطح سروتونين در بدن مي شود.
سروتونين، مادّه شيميايي مهمي در مغز است که به عنوان «انتقال دهنده عصبي» شناخته مي شود. انتقال دهنده عصبي، مولکولي در مغز است که به سلّول هاي عصبي کمک مي کند که با يکديگر کار کنند. يکي از نقش ها و وظايفي که سروتونين در مغز دارد، عمل کردن به عنوان پليس راهنمايي و رانندگي براي ساير انتقال دهنده هاي عصبي است. بدون وجود سروتونين به مقدار کافي، بسياري از فعاليت هاي بدن و از جمله حالت هاي روحي، تحت تاثير قرار مي گيرند.
کاهش روشنايي روز، باعث افزايش توليد هورمون خاصي در بدن به نام ملاتونين ( melatonin ) مي شود. نقش ملاتونين هنوز به درستي مشخص نشده است امّا تصوّر مي شود که به فرايند خوابيدن کمک کند زيرا بدن آن را در شب و در خلال خواب، آزاد مي کند.
اين دو باهم، يعني کمبود سروتونين (که باعث هماهنگي و همکاري سلّول هاي عصبي مي شود) و افزايش ملاتونين (که بدن را به حالت خواب مي برد) باعث اختلال عاطفي فصلي مي شوند.
نشانه هاي اختلال عاطفي فصلي چيست؟
ميل شديد به کربوهيدرات ها و قند (گاهي با افزايش وزن توأم مي گردد)
کاهش تمايل جنسي
مشکل در تمرکز کردن
کاهش کارايي
مشکل در بيدار شدن در صبح ها
خستگي
لذت نبردن يا کاهش علاقه نسبت به فعاليت هايي که معمولاً ارضاء کننده هستند. مثل خواندن يک کتاب خوب يا گوش دادن به موسيقي
احساس افسردگي يا غمگيني
بي حوصلگي
رخوت و خواب آلودگي
کاهش دماي بدن
خوابيدن به مقدار زياد
کناره جوئي از فعاليت هاي اجتماعي
اختلال عاطفي فصلي چگونه تشخيص داده مي شود؟
نشانه ها و عوارض ذکر شده، پايه هاي اصلي تشخيص اختلال عاطفي فصلي را تشکيل مي دهند. اين اختلال مشابه افسردگي باليني نيست. افسردگي، نوسان فصلي ندارد.
روش هاي درمان اختلال عاطفي فصلي چيست؟
1- نوردرماني
درمان اوليه اختلال عاطفي فصلي، نوردرماني است. اين روش هم توسط انجمن پزشکي آمريکا و هم انجمن روان پزشکي آمريکا توصيه شده است. نوردرماني يعني افزودن نور بيشتر به محيط.
نوردرماني بايد از اواسط شهريور و پيش از شروع نشانه ها و عوارض آغاز گردد. نوردرماني معمولاً هر روز صبح و درست پس از بيدار شدن از خواب بايد صورت گيرد. پژوهش ها نشان داده است که بهترين مقدار مصرف، 10000 لوکس به مدّت 30 دقيقه است. براي بعضي ها يک جلسه نوردرماني ديگر در بعدازظهر نيز ممکن است لازم باشد.
معمولاً از دستگاهي به نام «جعبه نور» براي اين کار استفاده مي شود. اين جعبه حاوي لامپ هاي فلورسنت است و به سادگي قابل حمل مي باشد. فرد مي تواند آن را در هر مکاني که مناسب تشخيص مي دهد، مانند روي پاتختي، روي ميز کار و يا روي ميز آشپزخانه، قرار دهد. نبايد به طور مستقيم به نور نگاه کرد. يک جلسه نوردرماني مي تواند بين 15 دقيقه تا 3 ساعت طول بکشد و ميزان تابش نور نيز بسته به هر فرد متفاوت است. امّا همان گونه که گفته شد، بهترين مقدار مصرف 10000 لوکس براي 30 دقيقه است. بنابراين اگر جعبه نور شما 2500 لوکس نور ساطع مي کند بايد مدّت نوردرماني را نيز متناسب با آن، چهاربرابر يا 2 ساعت در نظر بگيريد.
نوردرماني ممکن است اثرات جانبي نيز همراه داشته باشد، هر چند گزارش مهمي در اين مورد داده نشده است. برخي از اثرات جانبي عبارتند از:
مشکل در خوابيدن
خستگي در چشم ها
احساس بي تابي
سردرد
بي حوصلگي
تهوّع
2- داروهاي ضدافسردگي
داروهاي ضدافسردگي نيز در درمان اختلال عاطفي فصلي به کار مي روند. برخي از داروهايي که مانع از جذب دوباره سروتونين مي شوند (SSRI ها) مانند زولافت، پروزاک و پاکسيل نيز مي توانند به همراه نوردرماني براي درمان عوارض اين اختلال مصرف شوند.
3- ساير ايده هاي خود درماني
مصرف کمتر کربوهيدرات ها
مديريت استرس
ورزش کردن بيشتر
افزودن نور به محيط کار و زندگي، با افزودن لامپ يا کنار زدن پرده ها يا قطع شاخ و برگ هاي درخت هايي که مانع از رسيدن نور خورشيد هستند.
داشتن يک برنامه خواب ثابت
نشستن کنار پنجره، در صورت امکان
راه رفتن در روزهاي آفتابي، حتي روزهاي سرد زمستان
مسافرت رفتن به مکان هاي گرم و آفتابي، به هنگام تعطيلات
ترجمه : کلينيک الکترونيکي روان يار
منبع
Seasonal Affective Disorder -Symptoms and Treatments, Dr.Michael Terman and Jamie Rifkin, November 2006.
