روان‌پریشی‌هاست.
تاریخچه اسکیزوفرنی
اصطلاح "اسکیزوفرنی" برگرفته از دو لغت به نام‌های "اسکیزو" به معنی شکاف و "فرنو" به معنی ذهن می‌باشد که به وسیله یک روان‌پزشک سوئیسی به نام اوژن بلولر در سال 1911 ابداع شد. بلولر معتقد بود که کارکردهای روانی خاص که معمولا در افراد عادی هماهنگ هستند، در بیماران اسکیزوفرنیک به گونه‌ای گسسته می‌شوند ولی این بدین‌معنی نیست که بیماران اسکیزوفرنیک دو یا چند شخصیت متناوب دارند. در واقع وقتی افراد نرمال رویداد وحشتناکی را می‌بینند، بلافاصله واکنش هیجانی نشان
می‌دهند که با ادراکشان متناسب است ولی به نظر بلولر این حالت در بیماران اسکیزوفرنی روی نمی‌دهد؛ زیرا فکر و هیجان آن‌ها از یکدیگر جدا شده است.
علایم اسکیزوفرنی
برای اینکه یک فرد به عنوان یک بیمار اسکیزوفرنیک معرفی شود باید دارای ملاک‌هایی باشد که عبارتند از:
1. ملاک‌های موقتی
2. ملاک‌های اساسی
ملاک‌های موقتی
یعنی نشانه‌ها و علایم بیماری باید حداقل شش ماه ادامه داشته باشند و این نشانه‌ها باید در مقایسه با سطح قبلی کارکرد فرد در کار، روابط اجتماعی و مراقبت از خود، وخامت قابل ملاحظه‌ای را ایجاد کرده باشند.
ملاک‌های اساسی
باید اختلال شدید در آزمایش واقعیت وجود داشته باشد. یعنی فرد باید دقت افکارش را به غلط ارزیابی کند و در نتیجه استنباط‌های غلطی از واقعیت داشته باشد. این‌گونه اختلال در آزمایش واقعیت روان‌پریشی یا Psychosis نامیده می‌شود. از دیگر ملاک‌های اساسی این است که باید چند فرایند روان‌شناختی از جمله تفکر، ادراک، هیجان، ارتباط و رفتار روانی – حرکتی فرد را تحت تاثیر قرار داده باشد. اختلالات فکر معمولا به شکل هذیان‌ها و توهمات خود را نشان می‌دهند. [1]
هذیان Delusion
داشتن افکار و اندیشه‌های نادرستی که به رغم وجود شواهدی حاکی از نادرست بودنشان، فرد آن‌ها را باور داشته و به درست بودنشان اصرار می‌ورزد؛ مثلا فکر می‌کند که پادشاه است در حالی که در فقر و بیچارگی شدید به سر می‌برد.
توهم Hallucination
توهم یا همان اختلال در ادراک در سایکوز اهمیت زیادی دارد. در واقع توهم یعنی تجارب حسی یا ادراکی که هیچ منبع خارجی واقعی ندارد؛ مانند شنیدن صدایی که دستور کشتن کسی را می‌دهد. افراد عادی از طریق جریان پیچیده غربال کردن اطلاعات حسی، قادر به انتخاب، تطبیق و تشخیص محرک‌هایی که همواره به وی ارایه می‌شوند بوده و بدین‌وسیله می‌تواند دنیای خود را به طریق عادی و معنی‌دار درک نمایند. در این بیماران روند انجام این فرایند پیچیده مختل شده و نمی‌توانند ادراک‌های خود را به صورت یک الگوی معنی‌دار و منسجم دربیاورند. [2]
ملاک‌ها و ویژگی‌های اسکیزوفرنی از دیدگاه بلولر
بلولر معتقد بود که اسکیزوفرنی بر اساس چهار ویژگی اولیه مورد تشخیص قرار گرفته است. از این چهار ویژگی به نام چهار A بلولر یاد می‌شود. چهار A به این معنی است که حرف اول هر اختلال با A شروع می‌شوند و عبارتند از:
1. همخوانی Association
همخوانی یا ارتباط میان افکار در این بیماران آشفته شده است. این نوع آشفتگی هم اکنون اختلال در تفکر نامیده می‌شود. سستی همخوانی به این معنی است که اندیشه‌های بیمار ارتباط کمی با هم دارند ولی خود او از نبود این ارتباط ناآگاه است. به همین دلیل تکلم شخص به طور آشکارا، آشفته و نامربوط است.
2. عاطفه Affect
عاطفه یا پاسخ‌های هیجانی فرد نسبت به محرک‌ها یکنواخت یا نامتناسب می‌شوند. بدین‌معنی که ممکن است بیمار هیچ پاسخی در برابر حوادث ناراحت کننده نشان نداده و بی‌تفاوت باشد و همچنین اگر یکی از اعضای خانواده‌اش بمیرد، خنده سر بدهد.
3. دوگانگی احساس Ambivalence
این افراد احساسات دوگانه یا متناقض نسبت به دیگران دارند؛ مثلا به طور همزمان عشق و نفرت شدید نسبت به یک فرد ابراز می‌کنند.
4. درخودماندگی یا بهت Autism
درخودماندگی به صورت کناره‌گیری از واقعیات و پناه بردن به یک دنیای تخیلی خصوصی است که با اصول منطقی همراه نیست. [3]
انواع اسکیزوفرنی
1. اسکیزوفرنی پارانوئید Paranoid.sch
وجود هذیان‌های نظام‌یافته و یا توهمات شنیداری وسیع، از مهمترین علایم این نوع اسکیزوفرنی می‌باشد. بیمار اسکیزوفرنی پارانوئید به هذیان‌های گزند و آسیب مبتلا است که بسیار نظام‌مند، پیچیده و شبیه به معماهای ناشناخته می‌باشد. این بیماران بسیار خودبزرگ‌بین بوده و به مکان‌ها و افراد مشهور بسیار علاقه‌مند هستند. به عنوان مثال سعی بر این دارند که دولت را برای چگونگی اداره مملکت راهنمایی کنند. به این دسته از اختلالات، هذیان عظمت گفته می‌شود. علاوه بر این ممکن است هذیان حسادت نیز در آن‌ها دیده شود. یعنی فرد اعتقاد قوی نسبت به اینکه شریک جنسی آن‌ها خیانت‌کار است، داشته باشد. این بیماران، به ندرت چهار A بلولر را از خود نشان می‌دهند. [4]
2. اسکیزوفرنی آشفته یا سازمان‌نیافته Disorganized.sch
بارزترین ویژگی رفتاری در این بیماران، حماقت و گسیختگی افکار است. این نوع اسکیزوفرنی قبلا هبفرنیک خوانده می‌شد. آن‌ها بدون هیچ محرکی، خنده‌های شدید سر داده و شکلک درمی‌آورند. رفتارهای شاد ولی مضحک و نامانوس و همچنین پرحرفی‌های بی‌معنی از دیگر ویژگی‌ها می‌باشد. گاهی نیز توهمات و هذیان‌های گذرا و نامنظم ایجاد می‌شود. این بیماران اغلب نسبت به حمام کردن و تمیز کردن خود بی‌تفاوتند و گاهی ممکن است مواد دفعی بدن خود و کثافات دیگر را نیز بخورند. [5]
3. اسکیزوفرنی کاتاتونیک Catatonic.sch
مهمترین ویژگی این اختلال رفتار حرکتی است که یا به شدت برانگیخته و یا کاملا منجمد و بی‌حرکت است و گاهی هم بین این دو حالت در نوسان می‌باشد. شروع این اختلال ناگهانی است. این اختلال را می‌توان به دو نوع تقسیم کرد:
الف. کاتاتونیک هیجانی Excited.ca
معمولا همراه با فعالیت‌های حرکتی شدید و گاهی خشونت‌آمیز است.
ب. کاتاتونیک انزواگرا Withdran.ca
معمولا توام با بازداری کلی، بهت‌زدگی، عدم تکلم، منفی‌گرایی، انعطاف‌پذیری مومی شکل و در برخی موارد وضعیت نباتی می‌باشد. [6]
4. اسکیزوفرنی باقیمانده Residual.sch
ویژگی این نوع اسکیزوفرنی فقدان نشانه‌های شاخص چون هذیان، توهم، عدم انسجام و رفتار بسیار آشفته می‌باشد. شواهد موجود برای این اختلال حاکی از وجود چند نشانه است که اگر چه نسبتا جزئی هستند ولی بسیار ناگوارند که عبارتند از:
· انزوا یا کناره‌گیری اجتماعی مشهود
· اختلال آشکار در انجام وظایف
· رفتارهای عجیب
· اختلا شدید در بهداشت و نظافت شخصی
· ابراز هیجانی کند، سطحی و یا نامناسب
· تفکر عجیب، افسونی یا نامانوس
· تجربیات ادراکی غیرارادی
· بی‌تفاوتی یا فقدان ابتکار عمل. [7]
5. اسکیزوفرنی نامتمایز یا نامشخص Undifferentiated.sch
این نوع اسکیزوفرنی با دیگر انواع آن متفاوت بوده و در طبقه‌بندی‌های دیگر جای نمی‌گیرد. این تشخیص برای افراد پریشانی است که شواهدی از اختلال تفکر و ناهنجاری‌های رفتاری و عاطفی نشان می‌دهند. [8]
سایر اسکیزوفرنی‌ها
اسکیزوفرنی‌های کودکی Chidhood.sch
اختلالات اسکیزوفرنیکی است که قبل از سن بلوغ در کودکان اتفاق می‌افتد. این نوع از اسکیزوفرنی معمولا در کودکانی رخ می‌دهد که در معرض خطر باشند. عواملی که این کودکان را در معرض آسیب قرار می‌دهند شامل فقر، خانواده‌های از هم پاشیده یا بچه‌های طلاق یا خانواده‌هایی که وابستگی مضاعف دارند و همچنین کودکانی که والدین یا همشیرهای آن‌ها مبتلا به اسکیزوفرنی باشند. [9]
اسکیزوافکتیو
این بیماری مخلوطی از اختلال اسکیزوفرنی و اختلالات عاطفی می‌باشد. [10]
منابع:
[1] روزنهان، دیویدال؛ آسیبشناسی روانی، یحیی سیدمحمدی، تهران، ساوالان، 1379، چاپ اول، ج 2، ص 106.
[2] آزاد، حسین؛ آسیب شناسی روانی، تهران، بعثت، 1377، چاپ اول، ج 1، ص 128 و 130.
[3] همان. ج 2، ص 29.
[4] روزنهان، دیویدال؛ آسیبشناسی روانی، ص 114.
[5] همان، ص 115.
[6] شاملو، سعید؛ آسیبشناسی روانی، تهران، رشد، 1382، چاپ هفتم، ص 127.
[7] روزنهان دیویدال؛ آسیبشناسی روانی، ص 117.
[8] همان، ص 143.
[9] شاملو سعید؛ آسیبشناسی روانی، ص 127.
[10] همان، ص 127.
